W naszym organizmie żyje ponad 600 gatunków bakterii, zarówno tych pożytecznych, jak i szkodliwych. W samym przewodzie pokarmowym jest ich około 400. Pożyteczna mikroflora zasiedlająca przewód pokarmowy (np. pałeczki kwasu mlekowego) pomaga w trawieniu niektórych składników pokarmowych, wytwarzaniu witamin z grupy B, biotyny oraz witaminy K. Bierze także udział w rozkładzie niektórych substancji toksycznych, zmniejszając rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych, a przez to stymulując system odpornościowy organizmu.
Aby organizm człowieka dobrze i sprawnie funkcjonował, musi w nim być zachowana równowaga między dobroczynnymi a szkodliwymi bakteriami. I zazwyczaj tak właśnie jest, ale w niektórych przypadkach (np. w przebiegu różnych chorób lub terapii antybiotykowej) ten stan zostaje zaburzony. Nawet niewłaściwa dieta lub długotrwały stres może wpłynąć na zachwianie równowagi między tymi dwoma typami bakterii. Z kolei nadmierne rozmnożenie drobnoustrojów chorobotwórczych może w efekcie doprowadzić do zatrucia pokarmowego (salmonelloza, czerwonka) i biegunek albo też ogólnego osłabienia organizmu i zwiększenia podatności na różne choroby. Aby temu zaradzić, powinniśmy wraz z pożywieniem dostarczyć organizmowi pożyteczne bakterie, zwane probiotykami (z greckiego pro bios – dla życia). Probiotyki to specjalnie wyselekcjonowane bakterie kwasu mlekowego (Lactobacillus), zbliżone do nich bifidobakterie (Bifidobacterium) oraz niektóre gronkowce (Streptococcus). Oddziałują one korzystnie na stan zdrowotny przewodu pokarmowego, a w konsekwencji na stan naszego zdrowia.
Specyficzną cechą bakterii probiotycznych jest ich zdolność przedostawania się w stanie żywym do jelita grubego, osiedlania się w nim i rozmnażania. Są one bowiem odporne na wysoką kwasowość soku żołądkowego i obecną w dwunastnicy żółć, która niszczy wiele mikroorganizmów. W jelicie grubym bakterie zaś mają najlepsze warunki do rozwoju. Warto tutaj zaznaczyć, że właśnie bakterie kwasu mlekowego sprawiają, że świeże mleko zamienia się w zsiadłe, jogurt lub kefir. Niezbędną do życia energię, którą uzyskujemy w procesie oddychania, bakterie zdobywają w procesie fermentacji, czyli beztlenowego rozkładu cukrów. W czasie tej fermentacji powstaje kwas mlekowy, octowy i mniej znane kwasy organiczne oraz inne substancje o mechanizmie działania zbliżonym do antybiotyków. Już w 1908 r. mikrobiolog rosyjski Ilja Mieczników, obserwując długość życia i doskonały stan zdrowia górali z Kaukazu, którzy spożywali duże ilości naturalnego jogurtu, sformułował hipotezę, że bakterie fermentujące mleko muszą w jakiś pozytywny sposób wpływać na ludzki organizm. Rozwój nowoczesnych metod mikrobiologicznych umożliwił bliższe poznanie działania bakterii kwasu mlekowego i przyjęcie określenia „probiotyki” dla tych ich szczepów, które rzeczywiście korzystnie wpływają na nasze zdrowie.

Kiedy probiotyki są pomocne?

Probiotyki są szczególnie cenne i powinny być doraźnie spożywane przez osoby, które:

• przebyły ostre zakażenia jelitowe lub cierpią na częste infekcje przewodu pokarmowego, ponieważ probiotyki stymulują odporność organizmu
• chorują na wrzody żołądka, ponieważ probiotyki hamują kolonizację bakterii helicobacter pylori, odpowiedzialnych za powstawanie wrzodów
• wykazują nietolerancję na laktozę zawartą w mleku. Stwierdzono, że niektóre gatunki probiotycznych produkują enzym, który ułatwia trawienia laktozy
• stosowały kuracje antybiotykową, terapię radiacyjną (rentgenowską), cierpią na przewlekłestresy lub też stosują niewłaściwa dietę. Wszystkie te czynniki wpływają na zakłócenie równowagi mikroflory jelitowej. Probiotyki mogą przywrócić tę równowagę, pomagają uniknąć grzybic, bólów brzucha, niestrawności i biegunek. Należy zaznaczyć, że niekorzystne zmiany w składzie mikroflory jelitowej pogłębiają się wraz z wiekiem, co wskazywałoby na celowość spożywania probiotyków szczególnie przez osoby starsze
• cierpią na alergie pokarmowe, ponieważ bakterie probiotyczne pokrywają szczelnie nabłonek jelit i dzięki temu stanowią barierę dla alergizujących białek pochodzących z pożywienia (cecha ta zresztą ma także wpływ na przenikanie innych bakterii chorobotwórczych),
• gwałtownie zmieniają strefy geograficzne i dietę, ponieważ probiotyki poprawiają perystaltykę jelit, zapobiegając tzw. biegunce podróżnych
• są zagrożone wystąpieniem nowotworów – probiotyki pomagają w usuwaniu z organizmu substancji toksycznych i dzięki temu mogą zapobiegać niektórym nowotworom przewodu pokarmowego (np. rak jelita grubego)
• zagrożone są chorobami układu krążenia, gdyż probiotyki obniżają stężenie „złego” cholesterolu (LDL) we krwi.